Miejska Biblioteka Publiczna im. Stanisława Gabryela - „Afryka Nowaka 2009–2012” — sztafetowa wyprawa śladami Kazimierza Nowaka

„Afryka Nowaka 2009–2012” — sztafetowa wyprawa śladami Kazimierza Nowaka

Dnia 11 stycznia 2017 roku mija 120 lat od narodzin Kazimierza Nowaka — podróżnika, reportażysty i fotografa, który na początku lat 30. XX wieku, podczas pięcioletniej wyprawy, samotnie, rowerem i pieszo, konno i na wielbłądach, czółnem i łodzią, przemierzył kontynent afrykański z północy na południe i z powrotem, pokonując łącznie 40 000 kilometrów z Trypolisu na Przylądek Igielny aż do Algieru. Podczas wyprawy wykonał ogromną ilość zdjęć, a do Polski przesłał setki reportaży i relacji, które publikowała międzywojenna prasa. Na Boże Narodzenie 1936 roku wrócił do żony i dwójki dzieci, lecz jesienią kolejnego roku, niespełna dziesięć miesięcy od zakończenia afrykańskiej przygody, zmarł. Dwa lata później wybuchła wojna. Po niej zaś nastały czasy niesprzyjające upowszechnianiu dokonań wielkiego polskiego podróżnika i na kilkadziesiąt lat świat niemal całkowicie zapomniał o Kazimierzu Nowaku. Wszystko zmieniło się dopiero na początku XXI wieku, gdy ukazała się książka zawierająca zredagowane przez Łukasza Wierzbickiego reportaże Nowaka pt. Rowerem i pieszo przez Czarny Ląd. Listy z podróży afrykańskiej z lat 1931–1936.

Dnia 4 listopada 2009 roku z wielkopolskiego Boruszyna, wsi, w której mieszkał Kazimierz Nowak przed wyjazdem do Afryki, symbolicznie wystartowała pierwsza zmiana sztafety Afryka Nowaka. W tę bezprecedensową wyprawę było zaangażowanych kilkaset osób, a ponad 150 uczestniczyło w niej osobiście. Głównym założeniem sztafetowej wyprawy śladami Kazimierza Nowaka była popularyzacja jego postaci, historii i dorobku reporterskiego. Podróżnicy wiernie odtwarzali szlak Nowaka w Afryce, nie tylko poszukując jego śladów, lecz także przemieszczając się możliwie jak najwierniej trasą, którą przebył w latach 30. XX wieku. Używali przy tym takich samych środków lokomocji, podróżowali więc na rowerach i pieszo, konno i na wielbłądach, spływali rzekami, a gdy zachodziła taka potrzeba, wsiadali w pociąg. Wyprawa otrzymała w 2012 roku dwie najważniejsze polskie nagrody podróżnicze: nagrodę specjalną Kapituły Kolosów oraz nagrodę Travelera od „National Geographic Polska” w kategorii „Podróż roku”.

Kilkuosobowe ekipy, zmieniające się na trasie jak w sztafecie po przemierzeniu swoich odcinków, trwających najczęściej około miesiąca, umieściły w Afryce ponad 80 okolicznościowych tabliczek upamiętniających trasę i wyczyn Nowaka. Uczestnicy wyprawy opublikowali też kilkadziesiąt reportaży i relacji z przejazdu w mediach polskich i afrykańskich. Ponadto nawiązali liczne kontakty z instytucjami kulturalnymi, rządowymi, społecznymi i religijnymi, dla których spuścizna po Polaku była ważnym elementem działalności edukacyjnej i dydaktycznej, bowiem zdjęcia i artykuły Nowaka stanowią dla wielu afrykańskich społeczności niezwykle cenny i rzadki dokument o niemożliwej do przecenienia wartości etnograficzno-kulturowej i historycznej.

Popularyzacja Kazimierza Nowaka w trakcie trwania sztafety miała miejsce nie tylko w Afryce, lecz także w Polsce. Uczestnicy projektu odbyli niezliczoną ilość prelekcji w szkołach, bibliotekach, ośrodkach kultury, na festiwalach i przeglądach podróżniczych. Opublikowano też i wyemitowano w radio oraz telewizji dziesiątki reportaży z poszczególnych etapów Afryki Nowaka.

Uczestnicy sztafetowej podróży, m.in. poprzez działalność powołanego w 2010 roku Stowarzyszenia Afryka Nowaka, nie ustali w popularyzacji historii podróżnika również po zakończenia wyprawy. Nieustannie są organizowane spotkania edukacyjne z pokazami zdjęć z podróży Nowaka i ze sztafety podążającej jego śladem. Co roku, w sierpniu i z inicjatywy Stowarzyszenia, w Boruszynie odbywa się Plener Podróżniczy im. Kazimierza Nowaka. W 2017 roku impreza będzie zorganizowana już po raz szósty.

W 2014 roku została wydana książka Piotra Tomzy pt. Afryka Nowaka, czyli rowerem i pieszo po śladach sztafetą, która zawiera obszerny opis społecznego pospolitego ruszenia, jakim była inicjatywa poszukiwania śladów polskiego podróżnika.

Dodatkowo w 2015 roku Stowarzyszenie Afryka Nowaka, we współpracy z harcerską Fundacją Światowe Jamboree, zorganizowało kolejną sztafetę rowerową, tym razem do Japonii, a na lata 2017–2019 jest zaplanowana następna podobna inicjatywa — sztafetowa wyprawa dookoła świata z Polski przez Azję do USA i z powrotem do Europy.

W 2015 roku Stowarzyszenie Afryka Nowaka, w wyrazie uznania i podziękowania za działalność na rzecz popularyzacji dorobku Kazimierza Nowaka, otrzymało z rąk Prezydenta RP polską flagę „jako znak suwerenności państwa, symbol tożsamości i wspólnoty narodowej”. Jeszcze jeden ambitny projekt, w który jest zaangażowane Stowarzyszenie, to wyprawa Ameryka Halika 2016–2018, której trasę opracowano na podstawie amerykańskich podróży Tony’ego Halika.

Dokładnie w piątą rocznicę zakończenia sztafety, 11 stycznia 2017 roku, zapraszamy na wernisaż wystawy kilkudziesięciu zdjęć wykonanych w latach 2009–2012. Przedstawiają one nie tylko zmiany, jakie zaszły w Afryce fotografowanej przez Kazimierza Nowaka niemal 80 lat temu, lecz także przebieg afrykańskiej sztafety.

Wystawę otworzą Norbert Skrzyński oraz Piotr Tomza — współorganizatorzy i uczestnicy sztafety. Opowiedzą nie tylko o odcinkach, w których wzięli udział, lecz także o ideach, założeniach i o realizacji tego śmiałego przedsięwzięcia. Nie zabraknie również historii, które „nie zmieściły się” w książce Piotra Tomzy.

Partnerami ekspozycji są: Fundacja im. Kazimierza Nowaka oraz Narodowe Archiwum Cyfrowe, a także firmy: P.U.P.H. OTECH sp. z o.o., VITO POLSKA sp. z o.o. oraz TUCANA.PL s.c.

Więcej informacji, archiwalne teksty, zdjęcia z wyprawy oraz opis innych działań Stowarzyszenia Afryka Nowaka można znaleźć na stronie: www.afrykanowaka.pl

Norbert Skrzyński — rocznik ’76, niespełniony geograf, ciągle dokonujący trudnego wyboru pomiędzy tym, co robić lubi, a tym, co robić musi. Z zamiłowania rowerzysta, czytelnik, obserwator, wielbiciel map. Radykalny przeciwnik bezmyślności. Ekstremalny zwolennik przemieszczania się.

Piotr Tomza — rocznik ’80, dziennikarz i redaktor, od wielu lat związany z Festiwalem Kolosy, autor książek Pokolenie Kolosów (2014), Afryka Nowaka (2014) i Nanga Parbat (2016, napisana wspólnie z Dominikiem Szczepańskim). Mieszka w Krakowie.